विनेश फोगट ही भारतातील एक अशी पैलवान आहे जिने आपल्या जिद्दीने आणि मेहनतीने कुस्तीच्या जगात स्वतःचे एक खास स्थान निर्माण केले आहे. हरियाणाच्या एका छोट्या गावातून येऊन आंतरराष्ट्रीय स्तरावर देशाचे नाव रोशन करणारी विनेश फोगट आज अनेक तरुणींसाठी एक रोल मॉडेल आहे. या लेखात आपण विनेश फोगट यांच्या जीवनप्रवासावर एक नजर टाकूया, ज्यात तिच्या सुरुवातीच्या काळापासून ते आजच्या यशापर्यंतचा प्रवास थक्क करणारा आहे.

बालपण आणि कुस्तीची सुरुवात:

विनेश फोगटचा जन्म ९ ऑगस्ट १९९४ रोजी हरियाणा राज्यातील भिवानी जिल्ह्यातील बल्लभगड येथे झाला. तिचे वडील रामपाल फोगट हे स्वतः एक पैलवान होते आणि त्यांनीच विनेशला कुस्तीचे प्राथमिक धडे दिले. विनेशच्या घरात कुस्तीचे वातावरण होते, कारण तिचे चुलत बंधू गीता फोगट आणि बबिता कुमारी या देखील प्रसिद्ध कुस्तीपटू आहेत. मात्र, कुस्तीसारख्या खेळात मुलींना पुढे आणणे हे सोपे नव्हते. अनेक अडचणी आणि सामाजिक दबावांना तोंड देत विनेशने कुस्ती खेळण्याचा निर्णय घेतला. तिचे वडील आणि काका महावीर सिंग फोगट (ज्यांच्या जीवनावर 'दंगल' हा चित्रपट आधारित आहे) यांनी तिला नेहमीच प्रोत्साहन दिले. या सर्व सुरुवातीच्या काळात, प्रचंड मेहनत आणि समर्पण यातूनच विनेशच्या कुस्तीतील कारकिर्दीचा पाया रचला गेला. तिने लहानपणापासूनच कठोर प्रशिक्षण घेतले, ज्यामुळे तिची शारीरिक क्षमता आणि तांत्रिक कौशल्ये विकसित झाली. या कठीण प्रवासात तिला अनेकदा अपयशाचा सामना करावा लागला, परंतु तिने हार मानली नाही. तिच्या चिकाटीमुळे आणि ध्येयावरील निष्ठेमुळे ती आज या स्थानी पोहोचली आहे. कुटुंबाचा पाठिंबा आणि स्वतःचा आत्मविश्वास या बळावर तिने अनेक अडथळ्यांवर मात केली.

आंतरराष्ट्रीय स्तरावर पदार्पण आणि सुरुवातीचे यश:

विनेश फोगटने आंतरराष्ट्रीय स्तरावर आपले पहिले मोठे यश २०१४ मध्ये कॉमनवेल्थ गेम्समध्ये मिळवले. ग्लासगो येथे झालेल्या या स्पर्धेत तिने ४८ किलो वजनी गटात सुवर्णपदक जिंकून सर्वांना चकित केले. हा तिच्या कारकिर्दीतील एक महत्त्वाचा टप्पा ठरला. या विजयामुळे तिला राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ओळख मिळाली. याच वर्षी झालेल्या एशियाई क्रीडा स्पर्धेत (Asian Games) तिने कांस्यपदक जिंकले. तिच्या या कामगिरीमुळे भारतीय कुस्तीमध्ये महिलांचा दबदबा वाढला. २०१६ मध्ये झालेल्या रियो ऑलिम्पिकसाठी तिचे क्वालिफाय झाले होते, पण दुर्दैवाने दुखापतीमुळे तिला स्पर्धेतून बाहेर पडावे लागले. हा तिच्यासाठी एक मोठा धक्का होता, पण तिने हिंमत हरली नाही. दुखापतीतून सावरल्यानंतर तिने पुन्हा एकदा जोरदार पुनरागमन केले. तिची लवचिकता, वेग आणि आक्रमक खेळण्याची पद्धत तिला इतर खेळाडूंपासून वेगळी ठरवते. तिने आपल्या प्रतिस्पर्ध्यांना नेहमीच आपल्या कौशल्याने आणि धैर्याने मात दिली आहे. या सुरुवातीच्या यशाने तिने अनेक तरुणांना, विशेषतः मुलींना, खेळात येण्यासाठी प्रेरित केले.

प्रमुख स्पर्धांमधील कामगिरी आणि सन्मान:

विनेश फोगटने अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांमध्ये पदके जिंकली आहेत. २०१८ हे वर्ष तिच्यासाठी अत्यंत यशस्वी ठरले. कॉमनवेल्थ गेम्समध्ये तिने सलग दुसऱ्यांदा सुवर्णपदक जिंकले. त्यानंतर जकार्ता येथे झालेल्या आशियाई क्रीडा स्पर्धेत तिने सुवर्णपदक जिंकून इतिहास रचला. आशियाई क्रीडा स्पर्धेत सुवर्णपदक जिंकणारी ती पहिली भारतीय महिला कुस्तीपटू ठरली. तिची ही कामगिरी खरोखरच वाखाणण्याजोगी आहे. २०१९ मध्ये, एशियन रेसलिंग चॅम्पियनशिपमध्ये तिने कांस्यपदक जिंकले. याच वर्षी, जागतिक कुस्ती चॅम्पियनशिपमध्ये तिने ऑलिम्पिक कोटा मिळवला, ज्यामुळे ती २०२० टोकियो ऑलिम्पिकसाठी पात्र ठरली. टोकियो ऑलिम्पिकमध्ये तिने उपांत्य फेरीपर्यंत मजल मारली, परंतु मेडल जिंकण्यात ती अयशस्वी ठरली. तरीही, तिच्या संपूर्ण कारकिर्दीत तिने दाखवलेले सातत्य आणि कौशल्य हे कौतुकास्पद आहे. विनेशला तिच्या योगदानासाठी अर्जुन पुरस्कार आणि राजीव गांधी खेल रत्न पुरस्कार (आता मेजर ध्यानचंद खेल रत्न पुरस्कार) यांसारख्या प्रतिष्ठित पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले आहे. या पुरस्कारांनी तिच्या मेहनतीचे आणि देशासाठी केलेल्या अतुलनीय योगदानाचे चीज झाले आहे. तिने अनेकवेळा हे सिद्ध केले आहे की, योग्य प्रशिक्षण आणि दृढनिश्चय असल्यास कोणतीही गोष्ट अशक्य नाही.

पुढील वाटचाल आणि प्रेरणा:

विनेश फोगट आजही कुस्तीच्या रिंगणात सक्रिय आहे आणि तिचे ध्येय ऑलिम्पिक सुवर्णपदक जिंकणे आहे. तिने अनेक तरुण खेळाडूंना, विशेषतः मुलींना, कुस्तीमध्ये येण्यासाठी आणि आपले स्वप्न पूर्ण करण्यासाठी प्रेरित केले आहे. तिच्या यशामुळे आज अनेक माता-पिता आपल्या मुलींना खेळात पाठवण्यासाठी पुढे येत आहेत. विनेशने हे सिद्ध केले आहे की, शारीरिक शक्तीसोबतच मानसिक कणखरता आणि ध्येयाप्रती निष्ठा असेल, तर कोणतीही उंची गाठता येते. तिने अनेक आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील स्पर्धांमध्ये भारताचे प्रतिनिधित्व केले असून, तिला मिळालेल्या यशांनी देशाला अभिमान वाटतो. तिची कहाणी ही केवळ एका पैलवानाची नाही, तर ती हजारो, लाखो मुलींसाठी एक प्रेरणास्रोत आहे, जी त्यांना त्यांच्या मर्यादा ओलांडून यशाची शिखरे गाठायला शिकवते. भविष्यातही विनेश फोगट भारतीय कुस्तीमध्ये आपले योगदान देत राहील आणि नवीन पिढीसाठी एक आदर्श म्हणून ओळखली जाईल. तिची जिद्द, संघर्ष आणि यश हे खऱ्या अर्थाने प्रेरणादायी आहे.

निष्कर्ष:

विनेश फोगटची जीवनगाथा ही कठोर परिश्रम, दृढनिश्चय आणि कधीही हार न मानण्याच्या वृत्तीचे प्रतीक आहे. तिने भारतीय महिला कुस्तीला एक नवी ओळख दिली आहे आणि जगभरात भारताचे नाव उंचावले आहे. तिची जिद्द आणि खेळातले समर्पण यातून आपण सर्वजण काहीतरी शिकू शकतो. विनेश फोगट हे नाव केवळ कुस्तीपुरते मर्यादित नसून, ते प्रेरणा, संघर्ष आणि यशाचे प्रतीक बनले आहे. ती खऱ्या अर्थाने 'दंगल गर्ल' आहे, जिने मैदानावर आणि मैदानाबाहेरही आपले वर्चस्व सिद्ध केले आहे.